مرکز تخصصی نور الزهرا ساری

چکیده نظرات استاد ارائه کننده بحث
از مسائلی که از گذشته تاکنون در ميان صاحب نظران مطرح بوده، این است که آيا لفظ و معناي قرآن هر دو وحياني و از سوي خداوند است يا فقط معنا از طرف خدا نازل شده و لفظ و صورت از پيامبر اکرم است؟ به عبارت ديگر نقش پيامبر اکرم در قرآن چيست؟ آيا پيامبردر ايجاد و خلق قرآن تنها نقش قابلي داشته يا اين که نقش فاعلي و توليدي هم داشته است؟
دکتر سروش معتقد است که وحی، الهام است این همان تجربه ای است که شاعران و عارفان دارند هر چند پیامبر این را در سطح بالاتری تجربه می کند .بنابر روایات ، پیامبر تنها وسیله بود او پیامی را که از طریق جبرئیل به او نازل شده بود منتقل می کرد اما ایشان نقش محوری در تولید قران دارد پیامبر درست مانند یک شاعر احساس می کند که نیرویی بیرونی او را در اختیار گرفته است اما در واقع یا حتی بالاتر از آن در همان حال شخص پیامبر همه چیز است آفریننده و تولید کننده . بحث درباره اینکه آیا این الهام از درون است یا بیرون . حقیقتا این جا موضوعیتی ندارد چون در سطح وحی تفاوت و تمایزی میان درون و برون نیست این الهام از نفس پیامبر می آید و نفس هر فردی الهی است
پیامبر به نحوی دیگر نیز آفریننده وحی است آنچه او از خدا دریافت می کند مضمون وحی است اما این مضمون را نمی توان به همان شکل به مردم عرضه می کرد چون بالاتر از فهم آنها و حتی ورای کلمات است این وحی بی صورت است و و ظیفه شخص پیامبر این است که به این مضمون بی صورت ، صورتی ببخشد تا آن را در دسترس همگان قرار دهد پیامبر باز هم مانند یک شاعر این الهام را به زبانی که خود در اختیار دارد منتقل می کند .

چکیده نظرات استاد منتقد :
اینکه دکتر سروش وحی را الهام می داند نظریه جدیدی نیست بلکه همان زمان که قرآن بر پیامبر نازل می شد مشرکان مکه قرآن را اینگونه تفسیر می کردند .آنچه که احساس شاعران را از احساس پیامبران جدا می کند همان است که دکتر سروش برای آن موضوعیتی قایل نیست شاعران منبع الهام را درون و انبیا منبع الهام را برون از خود می دانند در حالی که دکتر سروش بزرگترین نقطه تفاوت را خیلی آسان گرفتند و اصلا برایش موضوعیتی قایل نشدند . سروش مفاهیم و معانی را از جانب خدا می داند ولی شکل و صورت را آفریده خود پیامبر می شمارد در نتیجه بخشی از اعجاز قرآن را که در زیبایی الفاظ و استواری تعبیر نمایان می شود انکار می کند و فقط معانی را از جانب خدا می داند بنابراین قرآن کار مشترک خدا و پیامبر هست سوال این است که دلیل شما بر این مشارکت چیست آیا خدای قادر بر انزال مفاهیم قادر به صورت سازی نیست ؟ سروش می خواهد قرآن را کتابی صد در صد بشری کند و به سان دیگر مولفان قلمداد کند که شرایط حاکم بر زندگانی آنان در نگارش و تعبیر آنان کاملا موثر می باشد اگر واقعا چنین است پس چرا خداوند هم آنها را نفی می کند و عاملی جز وحی را در آفرینش قرآن موثر نمی دانداگر واقعا معانی از خدا و صورت از پیامبر است پس این همه نهی از عجله در قرائت و امر به پیروی از تلاوت جبرئیل چیست

نتایج دیدگاه موافق:
1/وحی الهام است یعنی همان تجربه ای که شاعران و عارفان دارند
2/پیامبر آفریننده و تولید کننده قرآن است
3/ آنچه پیامبر از خدا دریافت می کند مضمون وحی است این وحی بی صورت است و وظیفه پیامبر این است که به این مضمون بی صورت ، صورتی ببخشد تا ان را در دسترس همگان قرار دهد
4/شرایط حاکم بر زندگی پیامبر تولیدکننده قران است

نتایج دیدگاه مخالف :
1)وحی الهام نیست و تجربه ای متفاوت تجربه شاعران و عارفان است
2) پیامبر آفریننده و تولید کننده قرآن نیست
3) هم لفظ و هم معنا ی قرآن هر دو وحیانی و از سوی خداوند است.
4) شرایط حاکم بر زندگی پیامبر تولید کننده قرآن نیست

جمع¬ بندی داور :
یکی از پرسشهای مطرح شده دربارة متن قرآن این است که آیا الفاظ قرآن مانند محتوا و معنای آن ، وحی الهی است یا اینکه محتوا از سوی خداوند به صورت وحی بر پیامبر اکرم فرود آمده و حضرت خود، آن محتوا را در قالب الفاظ درآورده است.دو دیدگاه اصلی در این مورد وجود دارد؛ دیدگاه اول، اعتقاد به وحیانی بودن الفاظ قرآن است که دیدگاه عموم مسلمانان شمرده می شود و دیدگاه دوم، بشری بودن الفاظ قرآن است. بر اساس دیدگاه دوم،الفاظ قرآن گفتار نبی و تنها محتوای آن، وحی الهی است. این قول با صریح کتاب، سنت و اجماع در تعارض است. ادله بسیاری بر الهی بودن الفاظ و ساختار ظاهری متن قرآن اقامه شده است، که برخی از آنها عبارت است از :1) قرآن به طور آشکار در آیه 6 سوره توبه خود را سخن خدا معرفی کرده است . 2) بدون شک بخش بزرگی از اعجاز قرآن به ساختار ظاهری متن، سبک بدیع و اسلوب منحصر به فرد آن باز میگردد.فصاحت و بلاغت بینظر قرآن که از دیر باز به عنوان برخی از وجوه اعجاز قرآن مورد اتفاق نظر همه سخن شناسان و آگاهان به کلام عرب بوده است،ناظر به الفاظ، عبارات و ساختار ظاهری متن قرآن است پیام آیات تحدی که همگان را به آوردن مثل قرآن فراخوانده است از زاویه ساختار ظاهری متن است که اگر در الهی بودن الفاظ و قالبهای مشتمل بر معارف بلند قران تردید دارید، در مقام معارضه و برای اثبات مدّعای خود، الفاظ و جمله های دیگری مشابه این الفاظ و عبارات بیاورید. این تحدی و عجز مشرکان از ساختن و پرداختن کلامی همانند قرآن، نشانگر آن است که ساختار ظاهری متن و سبک بیانی قرآن نیز از ناحیه خداوند است و ذهن و زبان هیچ انسانی حتی پیامبر در شکل گیری آن دخیل نبوده است . آیات بسیاری از قرآن کریم به وضوح بر وحیانی و الهی بودن الفاظ و ساختارمتن عربی قرآن دلالت دارند .